پیمایش تحولات فرهنگی ایرانیان

پیمایش تحولات فرهنگی ایرانیان‌

سه دهه تحول در عرصه فرهنگ‌

پژوهش فرهنگی براساس روش‌های علمی جدید در ایران بسیار نوپاست. پیش از این مطالعه درباره عوامل و شیوه‌های فرهنگی چنان محدود و ناچیز بوده است که تصویر روشن و شفافی از شرایط و امکانات فرهنگی ایرانیان در اختیار نبوده است. با وجود چنین خلا‡یی  در حوزه فرهنگی ضرورت انجام پیمایش‌های ملی با هدف اطلاعات معتبر مطرح شد. نخستین هدف از چنین پیمایشی و تولید‌ داده‌های اجتماعی پاسخ به این پرسش بود که نگرش‌های اجتماعی و فرهنگی مردم چگونه است؟ و تحولات و نگرش‌های ایرانیان چیست؟

برای مشخص شدن راهبرد این طرح تنها دو تجربه در دست بود و شاید یکی از راهکارها برای شروع کار اتکا بر همین تجربیات بود و آن‌ها  تا اندازه‌ای خطوط کلی طرح را روشن کرده بودند. نخستین تجربه مربوط به سال 1353 بود. به همت مرحوم دکترعلی اسدی و همکاری دکتر منوچهر محسنی و دکتر مجید تهرانیان، یک پیمایش اجتماعی شکل گرفت. این پیمایش رفتارهای مردم در رابطه با رسانه‌های ارتباط جمعی به‌خصوص رادیو و تلویزیون در کنار گرایش‌های اجتماعی و فرهنگی از قبیل احساس رضایت از زندگی، مشارکت سیاسی و... را بررسی کرده بود.

نتیجه این تحقیق در سال 1356 منتشر شد. ولی انتشار آن‌چنان محدود و ناچیز بود که بخش قابل توجهی از جامعه پژوهشی ایران از انجام و نتیجه این تحقیق بی‌خبر بوده‌اند.

مرحوم دکترعلی ‌اسدی در سال 1358 تحقیقش را به‌صورت محدود در تهران اجرا کرد. فضا و جو روزهای انقلاب مانع انجام این کار به شکل وسیع شد و در نتیجه گزارشی که این تحقیق به جای گذاشت اگرچه قابل توجه اما محدود بود.

از آن‌جا که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اهمیت چنین تحقیقی پی‌برده بود، در سال 1374 برای دومین بار و به همت دکتر منوچهر محسنی درصدد انجام آن برآمد. نتیجه این تحقیق "آگاهی‌ها، گرایش‌ها و رفتارهای فرهنگی و اجتماعی" بود.

این دو تحقیق هرچند اندک و محدود بودند، اما مبنایی برای سیاستگزاری پیمایش‌های فرهنگی و اجتماعی قرار گرفتند و برهمین‌اساس چارچوب اصلی طرح‌های ملی از جمله پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان طراحی شد و شکل گرفت.

در سال 1383 پیمایش تحولات فرهنگی ایرانیان انجام شد. این پیمایش بررسی سه دهه تحولات نگرشی در ایرانیان را با توجه به پژوهش دکتر اسدی مدنظر داشت که در سه سطح مناطق روستایی، مناطق شهری و مراکز استان‌ها و گزارشی ملی گردآوری شده است. جامعه آماری طرح شامل مناطق شهری (مراکز استان و شهرهای کوچک) و مناطق روستایی سی استان کشور است. حجم نمونه‌ای این پژوهش، 9000 نفر بوده است.

در این طرح موارد زیر مورد توجه قرار گرفته است.

رفتارها و نگرش‌های مذهبی، ارزش‌ها و هنجارهای خانواری، روابط اجتماعی و ارزش‌های اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تندرستی و رفتارهای بهداشتی، رضایت از زندگی، آرزوها و نیازها، رسانه‌ها و بررسی گذران اوقات فراغت.

متغیرها و مفاهیمی که در این تحقیق بدان‌ها پرداخته شده برگرفته از پژوهش دکتر اسدی در سال 53 است. در این پژوهش، پرسشنامه‌ها و متغیرهای پژوهش دکتر اسدی با بازنگری بسیار محدود دوباره طرح شده است.

یکی از اهداف این پژوهش که در آن از الگوی پژوهش به‌کارگرفته شده در سال 53 استفاده شده، سنجش تحول جامعه در طول سه دهه در ایران بوده است.

چارچوب اولیه این پژوهش در شورای فرهنگ عمومی  به تصویب رسید و اجرا گردید.

مدیریت علمی پیمایش تحولات فرهنگی ایرانیان را  دکتر محسن گودرزی به‌عهده داشت. اگرچه، پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در دو موج بسیار گسترده برگزار شد، جامعیت و کلیت بیشتری داشت، اما این پیمایش، به‌منظور ایجاد بستری مقایسه‌ای برای درک بهتر تحولات فرهنگی ایرانیان در طول سه دهه انجام گردید.

نتایج پیمایش تحولات فرهنگی ایرانیان در سه جلد شامل گزارش ملی، مناطق شهری و مناطق روستایی منتشر شده است.